تکثیر آلوئه ورا به روش کشت بافت در شیشه -www.kowsarpardasz.com

تکثیر راز زیبایی در شیشه
دستیابی پژوهشگران جهاد دانشگاهی به فناوری ازدیاد گیاه دارویی صبر زرد

نویسنده: بهاره صفوی

    گیاه صبر زرد یکی از گونه های مهم دارویی است که دستیابی به دانش فنی تکثیر کشت بافت آن تنها توسط کشورهای معدودی گزارش شده است. خوشبختانه با تلاش پژوهشگران پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، کشور ماهم در زمره دارندگان این دانش قرار گرفته است. در این روش با به دست آوردن سلول های بنیادی گیاه و تمایز آن، امکان تولید یک گیاه کامل وجود دارد و مزیت بارز این روش سرعت بخشیدن به تکثیر یک گیاه خاص و تکثیر گیاهان صنعتی در حال انقراض است.

بقیه در ادامه مطلب

تکثیر راز زیبایی در شیشه
دستیابی پژوهشگران جهاد دانشگاهی به فناوری ازدیاد گیاه دارویی صبر زرد

نویسنده: بهاره صفوی

    گیاه صبر زرد یکی از گونه های مهم دارویی است که دستیابی به دانش فنی تکثیر کشت بافت آن تنها توسط کشورهای معدودی گزارش شده است. خوشبختانه با تلاش پژوهشگران پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، کشور ماهم در زمره دارندگان این دانش قرار گرفته است. در این روش با به دست آوردن سلول های بنیادی گیاه و تمایز آن، امکان تولید یک گیاه کامل وجود دارد و مزیت بارز این روش سرعت بخشیدن به تکثیر یک گیاه خاص و تکثیر گیاهان صنعتی در حال انقراض است.
    عرصه های منابع طبیعی از مهم ترین منابع تجدیدشونده و در عین حال گرانبهاترین سرمایه طبیعی است و نقش بسیار ارزنده ای در تولید فرآورده های دامی، دارویی، صنعتی، تعادل آب و هوایی، تلطیف هوا، حفاظت خاک و... دارد که گیاهان دارویی صنعتی یکی از مهم ترین آنهاست. در قرن های هشتم تا دهم میلادی، بوعلی سینا و محمد زکریای رازی باعث توسعه دانش درمان با گیاه شدند و در قرن سیزدهم ابن بیطار اطلاعات بیش از 1400 گیاه را در کتابی گردآوری کرد.
    اگرچه در قرن نوزدهم داروهای شیمیایی بسرعت جایگزین داروهای گیاهی شدند و اعتبار استفاده گیاهان دارویی اهمیت خود را در اروپا و کشورهای مغرب زمین از دست دادند، اما در اواخر قرن بیستم عوارض جانبی و مضر داروهای شیمیایی سبب رویکرد دوباره دانشمندان به گیاهان دارویی شد، به طوری که این دوره را رنسانس گیاهان دارویی می گویند.
    با وجود قدرت بالقوه افزایش تولید و بهره برداری گیاهان دارویی صنعتی و با توجه به زمینه های بازار جهانی و رویکرد دوباره به سمت گیاهان دارویی، می توان این گونه بهره برداری ها را در مقیاس های وسیع تر برای مصارف داخلی و صادرات مورد توجه قرار داد.
    
    کشت گیاه درون شیشه
    در نمایشگاه فناوری و نوآوری های برگزیده در حسینیه امام خمینی(ره)، 51 طرح دانشمندان و متخصصان کشورمان در بخش های نانوفناوری، زیست فناوری، میکروالکترونیک، ارتباطات و فناوری اطلاعات، انرژی های نو، سلول های بنیادی، هوا فضا، گیاهان دارویی و طب ایرانی، علوم و فنون هسته ای و مابین رشته ای ارائه شده بود.
    برخی از این طرح ها و نوآوری ها برای نخستین بار در کشور انجام شده و دانش برخی از آنها در جهان محدود به یک یا چند کشور خاص است. در بخش گیاهان دارویی و طب ایرانی نیز دو طرح عمده وجود داشت. یکی از این طرح ها، طرح ازدیاد درون شیشه ای گیاه دارویی صبر زرد بود که ژل حاصل از برگ های آن به عنوان ماده اولیه در ساخت دارو کاربرد دارد.
    گیاه دارویی صبر زرد مشهور به Aloe vera یکی از گونه های مهم دارویی است که در نواحی گرم و خشک ازجمله سواحل جنوبی کشور می روید. گیاه صبر زرد از زمان های قدیم برای درمان بسیاری از امراض به کار می رفته است. هزاران سال است که برگ های گیاه Aloe vera به طور گسترده ای در کشورهای مختلف به عنوان دارو مصرف می شود. اثرات درمانی و فارماکولوژیک متعددی برای صبر زرد گزارش شده و مطالعات بالینی نیز در سال های اخیر روی اثرات درمانی این گیاه صورت گرفته و این کاربردها اثبات شده است.
    به گفته دکتر شمس علی رضازاده، رئیس پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، اثرات درمانی این گیاه شامل اثرات موضعی و عمومی آن است. ژل این گیاه در استفاده موضعی اثرات مرطوب کنندگی، محافظت از آفتاب سوختگی، ترمیم زخم های موضعی، ترمیم اثرات به جا مانده از زخم جوش غرور، درمان پسوریازیس و درمان زخم های ناشی از تبخال تناسلی دارد. ضمن آن که مصرف خوراکی فرآورده این گیاه قند خون در افراد دیابتی را پایین می آورد و باعث کاهش تری گلیسیرید و کلسترول در افراد مبتلابه هایپرلیپیدمی می شود.
    
    دومین محصول پرفروش در جهان
    براساس اظهارنظر IASC) International Aloe Science Council) ارزش تجارت جهانی محصول خام صبرزرد حدود 125 میلیون دلار و ارزش محصولات نهایی تولید شده آن بالغ بر 110 میلیارد دلار است. در حال حاضر محصولات مختلف آلوئه ورا در صنایع مختلف غذایی (انواع نوشابه ها، کمپوت و...)، صنایع آرایشی و بهداشتی (انواع کرم ها، لوسیون ها، شامپوها، صابون ها، شوینده ها و...) و صنایع دارویی (کپسول، قرص جوشان و...) استفاده می شود. طبق آمارهای منتشر شده درخصوص بازار فروش برگ آلوئه ورا در جهان فقط 85 تا 110 میلیون دلار بازار جهانی داشته است که پس از خرما با 250 میلیون دلار فروش در رتبه دوم جهان قرار دارد. براساس گزارشی که از سوی یک مجله آلمانی به نام SOFW که در این زمینه فعالیت می کند و در ژانویه 2003 منتشر شد، بین سال های 2001 تا 2002 یکهزار و 557 محصول جدید از آلوئه ورا به بازارهای جهانی ارائه شده است. در حالی که بازار فروش محصولات آلوئه ورا در سال 2000 میلادی فقط 25 میلیارد دلار بود، در سال 2004 میلادی این رقم به 110 میلیارد دلار افزایش یافت. هم اینک 50 هزار کمپانی در سراسر جهان محصولات آلوئه ورا را تولید می کنند.
    در حالت طبیعی تکثیر آلوئه ورا غالبا از طریق پا جوش صورت می گیرد، به این صورت که پاجوش های تولید شده در اطراف پایه مادری به آرامی و با خارج کردن خاک اطراف آن طوری که ریشه هایش صدمه زیادی نخورد را بیرون آورده و در زمین و در محلی مناسب به صورت ردیفی می کارند؛ اما به گفته رضازاده به منظور تولید تجارتی گیاهچه یا افزایش عملکرد برگ از طریق افزایش سطح زیر کشت، روش هایی مورد نیاز است تا بتوان در مدت زمان کوتاه تعداد زیادی گیاهچه تولید کرد. رضازاده می افزاید: در تکثیر آلوئه ورا به روش بذر به دلیل پدیده نر عقیمی و دگرگشنی، افزایش تفرق ژنتیکی قابل توجهی در نتاج ظاهر می شود.
    
    افزایش سرعت تکثیر به کمک کشت بافت
    در سال های اخیر بسیاری از کشورها به دلیل این که ازدیاد این گیاه به روش های سنتی (بذر یا پا جوش) نمی تواند در کوتاه مدت گیاه مورد نیاز برای تولید تجاری را فراهم آورد و از طرفی برگ بوته های آلوئه ورا معمولاحدود 2 سال از زمان کاشت پاجوش ها قابل برداشت است، بنابراین با استفاده از کشت درون شیشه ای نسبت به تولید انبوه و سالم گیاه آلوئه اقدام شده است.
    به گفته رضازاده در روش کشت بافتی این گیاه یک بخش کوچکی از سلول های انتهایی در حال تکثیر گیاه کشت داده شده و گیاه کامل از آن استحصال می شود. داشتن توان تولید سریع (30 تا 100 برابر افزایش سرعت تکثیر نسبت به پرورش معمولی) تولید گیاهان همسان و دارای ثبات ژنتیکی و عاری بودن از بیماری های ویروسی، قارچی و انگلی از مزایای این روش تولید است.
    این طرح در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی با موفقیت انجام و مراحل تجاری سازی آن پشت سر گذاشته شده است و هم اکنون تولید انبوه این گیاه با روش کشت بافت در مجتمع تحقیقاتی جهاد دانشگاهی در حال انجام است
    رئیس پژوهشکده گیاهان دارویی خاطرنشان کرد: در روش طبیعی تکثیر گیاه آلوئه ورا هر 6 ماه فقط یک تا 3 گیاه جدید تولید می شود، اما در این روش تازه در مدت مشابه حداقل 100 گیاه جدید تولید می شود و تعداد تکثیر 30 تا 100 برابر می شود.
    
    بهاره صفوی
    
 روزنامه جام جم، شماره 2380 به تاریخ 24/6/87، صفحه 12 (دانش)